De Grondwet (artikel 106) stelt dat de wet het geldstelsel regelt. Ons betalingsverkeer, het toezicht op banken en de uitgifte van munten en biljetten worden vervolgens geregeld in verschillende wetten en Europese verdragen. De wetgever (de Eerste en de Tweede kamer) is dus verantwoordelijk voor een goede werking van ons geldstelsel.

We maken onderscheid tussen contant geld (munten, biljetten) en giraal geld (het bedrag op je bankrekening). Contant geld wordt door de overheid uitgegeven. Giraal geld wordt door banken gecreëerd door het verstrekken van kredieten en hypotheken. Onze geldhoeveelheid bestaat inmiddels voor ongeveer 90% uit dat girale geld.

Op dit moment is een zeer groot deel (zo’n 90%) van ons geld gecreëerd door banken. Zij doen dat door het verstrekken van leningen (hypotheken en kredieten). De banken creëren het geld en bepalen wie het krijgt. Daarbij beslissen de banken op basis van risico en winstgevendheid. Daarnaast wordt al dat geld als schuld gecreëerd. En moet daar rente over betaald worden. De banken leggen geen verantwoording af over de toewijzing van al dat nieuw gecreëerde geld. De (onverantwoorde) risico’s worden afgewenteld op de samenleving. Wanneer een bank dreigt failliet te gaan wordt ze bijvoorbeeld gered met belastinggeld.
Bij publieke geldschepping creëert een onafhankelijk publiek orgaan geld dat we nodig hebben om onze samenleving en economie te laten functioneren. Het onafhankelijke publieke orgaan kan alleen geld creëren maar niet toewijzen. Dat wordt democratisch bepaald. Het onafhankelijke publieke orgaan legt verantwoording af over de geldcreatie en vernietiging. De regering legt verantwoording af over de toewijzing (besteding) van het geld.

Historisch waren centrale banken private instellingen. Na de tweede wereldoorlog zijn in Europa diverse banken genationaliseerd. Dat betekent echter niet dat de overheid beslissende invloed heeft op het monetaire beleid van de Centrale bank. Daarnaast is het op dit moment verboden voor Centrale banken om krediet te verstrekken aan de overheid.

De kernactiviteit van Centrale banken is kredietverlening aan commerciële banken. De geldpers van de Centrale banken staat nu alleen ten dienste van de commerciële banken. Centrale banken hebben ook de taak om toezicht te houden op commerciële banken. Zelfs de kaders voor het toezicht dat de Centrale bank op de banken uitoefent worden door het bankwezen zelf geformuleerd.

We denken altijd dat de Centrale bank onze economie kan sturen door de rente aan te passen of door het in omloop brengen van munten en biljetten. Deze rol wordt al jarenlang schromelijk overschat. De creatie van schuldgeld door commerciële banken speelt de grootste rol in onze economische en monetaire cycli. Centrale banken zijn slechts volgend en stellen de commerciële banken in staat om geld te scheppen (op commerciële grondslag) uit eigenbelang.

De instabiliteit van ons geldstelsel wordt met name veroorzaakt door de enorme hoeveelheid schuldgeld. Dit schuldgeld wordt door banken gecreëerd door het verstrekken van leningen (hypotheken en kredieten). Inmiddels bestaat onze geldhoeveelheid voor ongeveer 90% uit dat girale schuldgeld.

Dit is een kwetsbaar systeem. Giraal geld bestaat in de boekhouding van banken. Banken hebben onderling veel schulden en tegoeden. Zodra één van de banken in de problemen komt heeft dit direct gevolgen voor andere banken. Dit kan een domino-effect tot gevolg hebben met bankruns en faillissementen in de reële economie.

Banken zijn commerciële instellingen. Zij houden de hand op de knip op momenten dat de samenleving en economie geld nodig hebben. (Het risico dat de leningen niet terugbetaald worden is dan namelijk hoger.) En zij verstrekken juist kredieten wanneer de samenleving en economie helemaal geen extra geld nodig hebben. Of aan partijen die eigenlijk helemaal geen geld hoeven te lenen omdat ze (zelf) genoeg hebben. (Het risico voor de bank dat de lening niet terugbetaald wordt is in zo’n situatie juist laag).

Wanneer onze geldhoeveelheid veel te groot wordt ten opzichte van wat we in de samenleving en reële economie aan waarde toevoegen, ontstaat er een ‘bubbel’ of ‘luchtbel. Die ‘luchtbel’ spat uit elkaar tijdens een financiële crisis.

Op dit moment creëren banken veruit het grootste deel van ons geld (90%) door leningen (hypotheken en kredieten) te verstrekken. Ze berekenen daar rente voor die verdiend moet worden in de reële economie. Doordat mensen werken en loon verdienen. Of door te ondernemen.

Banken streven winst na en willen risico’s vermijden. Ze wijzen de kredieten vooral toe aan wie al geld heeft en dus kredietwaardig is. Wie niets heeft en het geld het meeste nodig heeft, krijgt niets van een bank.

Het bankwezen creëert dus zelf de geldmiddelen en stelt deze beschikbaar aan de meest kredietwaardige partijen met de meest winstgevende plannen. Het gaat bij die meest winstgevende plannen vaak niet om productieve investeringen in de reële economie. Maar om de aanschaf van vastgoed en speculatie op financiële markten. Dat drijft prijzen en markten op, zoals die van woningen en effecten, zonder dat daar echte waarde (in de reële economie) aan wordt toegevoegd. Dit vergroot ongelijkheid tussen rijk en arm en zorgt voor instabiliteit en inflatie.

Het vele geld dat in omloop is, is gecreëerd door commerciële banken. Zij creëren dat geld door het verstrekken van leningen. Ze bepalen dus ook wie er recht heeft op dat nieuw gecreëerde geld. Ze berekenen natuurlijk rente voor deze leningen. Het ‘schuldgeld’ dat gecreëerd is moet met rente terugbetaald worden aan de banken.

Onze bankbiljetten en munten (cashgeld) worden niet als lening gecreëerd. Het is zogenaamd ‘schuldvrij geld’. Dat zorgt ervoor dat je elkaar met deze bankbiljetten en munten kunt betalen zónder tussenkomst van een derde partij (zoals een bank).

Aangezien we in onze huidige samenleving inmiddels voor een belangrijk deel digitaal bankieren, is het de hoogste tijd ook echt digitaal ‘schuldvrij geld’ te creëren. Net als bij onze munten en biljetten.

Het recht op geldcreatie (en vernietiging) komt dan te liggen bij een onafhankelijk publiek orgaan. Dit orgaan mag niet bepalen waar het nieuw gecreëerde geld terecht komt. Het orgaan legt verantwoording af over het gevoerde beleid met betrekking tot de grootte van de geldhoeveelheid.

Een onafhankelijke publiek orgaan creëert geld met het oog op prijsstabiliteit en wordt niet gedreven door een commercieel belang.

In de huidige positie van de centrale banken, zoals de ECB en DNB, zijn het publieke en commerciële belang vermengd. De Centrale banken moeten er voor zorgen dat de commerciële banken winstgevend zijn zodat zij de publieke taak om het geldstelsel goed te laten functioneren kunnen uitvoeren.

Door de geldcreatie bij een onafhankelijk publiek orgaan te leggen neemt de overheid deze publieke taak terug. Kredietverlening blijft de private taak van commerciële banken en andere financiële instellingen, voor eigen risico.

De creatie van giraal geld door banken heeft de afgelopen 50 jaren een grote vlucht genomen. Deels ging dat gepaard met groei van welvaart. Het ging echter vooral gepaard met een navenante groei van de staatsschuld, private schuld en inflatie van prijzen en financiële markten. Die laatste hebben de wereld en de wereldeconomie in een precaire staat gebracht.

Aangezien het bankwezen door het verlenen van hypotheken en kredieten het overgrote deel van onze geldhoeveelheid gecreëerd heeft, rust er een enorme schuldenlast op de samenleving.

Daarnaast wordt, in tegenstelling tot wat je misschien denkt, of altijd hoort, een krediet niet zozeer toegewezen aan het beste of meest innovatieve idee of degene die het geld het hardst nodig heeft omdat hij of zij het geld zelf (nog even) niet heeft. Het is de meest kredietwaardige die overwegend aan het langste eind trekt. Dit ongelijke speelveld vervalst de concurrentie en limiteert de verscheidenheid. Het concentreert macht en welvaart. Dat ondermijnt zelfs de democratie.

De financiële instabiliteit, inflatie van prijzen, groeiende ongelijkheid en de moeizame verduurzaming van de economie zijn dan ook niet los te zien van de inrichting van ons geldstelsel.

Dan krijgen we meer stabiliteit en minder ongelijkheid.
Geld wordt weer beschikbaar voor de reële economie in plaats van het verder opblazen van financiële markten. Kennis, talenten en capaciteiten kunnen weer benut worden in de reële economie. Reëlere prijzen (minder speculatieve prijsbubbels). Veel minder opdrijving van prijzen in niet-productieve sectoren (zoals bij woningen en effecten).
Welzijn en bewegingsvrijheid van burgers nemen toe. Minder concentratie van welvaart en macht waardoor onder meer de democratie beter kan functioneren.

De overheid zal beter in staat zijn om aan haar verantwoordelijkheden te voldoen. Denk daarbij aan haar zorg voor bestaanszekerheid voor de bevolking en de spreiding van welvaart.

Het is natuurlijk belangrijk om ons geldstelsel ook Europees goed te organiseren. Nederland kan bijvoorbeeld wel al prima zelf het voortouw nemen door een publieke veilige rekening voor betalen en sparen in te voeren.

Ja, zeker. Dat is zelfs wenselijk. Dit zijn dan verschillende particuliere initiatieven. Mensen die er in stappen weten dat zij hun inleg kunnen verliezen door koersschommelingen. De overheid garandeert dit geld niet.
Het digitale schuldvrije geld vormt daarnaast een belangrijke basis voor een stabieler geldstelsel. Zonder ook het digitale schuldvrije geld goed te regelen, blijft het lastig de onvolkomenheden van ons geldstelsel op te lossen.